همه می‌دانیم که انواع سکه طلا در ایران بیشتر برای سرمایه‌گذاری کاربرد دارد. یعنی اغلب مردم برای حفظ ارزش پول خود سراغ خرید انواع سکه طلا می‌روند تا با افت ارزش ریال، سرمایه آنها کم نشود. اما سرمایه‌گذاری فقط یکی از کاربردهای سکه بوده و در کشور ما برای تعیین مهریه و هدیه دادن هم از انواع سکه بهار آزادی استفاده می‌شود.
اما از آنجا که سکه انواع مختلفی دارد و نام‌های متعددی برای آن به گوشمان می‌خورد، ما در این مطلب تصمیم گرفتیم تا تمام سؤالات احتمالی شما را در باب سکه پاسخ دهیم. این که مثلاً سکه بهار آزادی چیست و چه فرقی با سکه امامی دارد؟ اما پیش از آن در مورد تاریخچه سکه طلا توضیحات کوتاهی برایتان نوشته‌ایم. با بلاگ گالری پرسته همراه باشید.
سکه بهار آزادی چیست؟
به تمامی سکه‌هایی که از سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۰ ضرب شده‌اند، سکه بهار آزادی یا سکه طرح قدیم می‌گویند. در اولین سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، سکه‌های طلا منقش به نام حضرت علی (ع) و عبارت «بانک ملی ایران» در یک‌طرف و تصویر حرم امام رضا (ع) و عبارت «اولین بهار آزادی» در طرف دیگر ضرب شد. در آن زمان سکه ۲.۵ بهار و ۵ بهار هم با همین طرح وجود داشت.
سکه امامی چیست؟
بعد از فوت امام خمینی، سکه‌های یادبودی با تصویر امام ضرب شدند و عبارت «اولین بهار آزادی» هم به «بهار آزادی» تغییر کرد. یعنی کلمه «اوّلین» از آن حذف شد. بعد از آن، به جای بانک ملی، بانک مرکزی متولی ضرب این سکه‌ها شد. این سکه‌ها با نام امامی معروف شدند. به طور کلی، به سکه‌هایی که بعد از سال ۱۳۷۰ ضرب شده‌اند، سکه طرح جدید یا سکه‌ی امامی می‌گویند.
تفاوت سکه بهار آزادی و سکه امامی چیست؟
به تمامی سکه‌هایی که از سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۰ ضرب شده‌اند، سکه بهار آزادی یا سکه طرح قدیم می‌گویند.
به سکه‌هایی که بعد از سال ۱۳۷۰ تاکنون ضرب شده‌اند، سکه طرح جدید یا سکه‌ی امامی می‌گویند.
این دو سکه از نظر وزن و عیار طلا هیچ فرقی با هم ندارند و فقط سال ضرب آنها متفاوت است. هر دو سکه امامی و بهار آزادی عیار ۹۰۰ و وزن ۸.۱۳ گرمی دارند.
عیار و وزن سکه امامی و بهار آزادی
سکه‌های امامی و بهار آزادی از نظر عیار و وزن هیچ تفاوتی با یگدیگر نداشته و در نهایت نبایستی در قیمت آنها تفاوتی وجود داشته باشد. عیار سکه تمام بهار آزادی (اعم از طرح قدیم و جدید)، مطابق با استاندارد بانک مرکزی و معادل ۹۰۰ در ۱۰۰۰ است. اگر از ۲۴ بخواهید بدانید، عیار سکه تمام بهار آزادی (قدیمی و امامی) ۲۱.۶ است که برای اینکه راحت‌تر در دهان بچرخد، می‌گویند عیارش ۲۲ است و وزن سکه امامی و بهار آزادی به شکل زیر است:
- وزن یک سکه بهار آزادی = یک سکه امامی طرح جدید = ۸ گرم و ۱۳۳ سوت = ۸.۱۳۳ گرم
- وزن نیم سکه بهار آزادی = ۴ گرم و ۰/۰۶۶ سوت = ۴.۰۶۶ گرم
- وزن ربع سکه بهار آزادی = ۲ گرم و ۰/۰۳۳ سوت = ۲.۰۳۳ گرم
تفاوت سکه طرح قدیم و سکه طرح جدید چیست؟
در بالا هم توضیح دادیم که پس از انقلاب اسلامی، سکه بهار آزادی به دو شکل ضرب و توزیع شد؛ یکی سکه بهار آزادی که از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ ضرب شده که به آن سکه طرح قدیم می‌گویند. تصویر یک روی این سکه، سه بار نام حضرت علی در داخل یک شش ضلعی نوشته شده. در زیر آن هم عبارت «بانک ملی ایران» دیده می‌شود. تصویر پشت سکه هم بارگاه امام رضا (ع) به همراه عبارت «نخستین بهار آزادی» است.
اما از سال ۱۳۷۰ ضرب سکه بهار آزادی با طرح جدید شروع شد که به سکه امامی معروف هستند. این نوع سکه که به عنوان سکه تمام طرح جدید در بازار عرضه می‌شود، تصویر یک طرف آن بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) و تصویر طرف دیگر آن هم بارگاه امام رضا (ع) است.
باید اشاره کنیم که برخلاف باور عموم مردم، سکه‌های طرح قدیم و سکه‌های طرح جدید هر دو متعلق به دوران پس از انقلاب هستند. این دو نوع سکه از نظر وزن و عیار هیچ تفاوتی ندارند و هر دو با عیار ۹۰۰ در هزار و وزن ۸٫۱۳۵۹۸ گرم ضرب شده‌اند.
چرا سکه را وکیوم می‌کنند؟
داستان وکیوم‌کردن سکه به چند دهه قبل برمی‌گردد. در آن زمان، صرافی‌ها و سکه‌فروش‌های معتبر برای اینکه خیال مشتری را از اصل بودن سکه راحت کنند، کارت ویزیت خود را هم همراه با سکه به مشتری ارائه می‌دادند. این کارت ویزیت در آن‌زمان حکم فاکتور سکه را داشت و مشتری هم خیالش راحت بود.
این روال همین‌طور ادامه پیدا کرد تا اینکه صرافی‌ها تصمیم گرفتند برای افزایش اعتبار سکه و زیبائی بیشتر کارشان، سکه‌ها را روی کارت‌های ویزیت خود پرس کنند. این روند تا جائی پیش رفت که در حال حاضر تمامی سکه‌های بانکی فقط به صورت وکیوم‌شده خریدوفروش می‌شوند. یعنی این سکه‌های وکیوم‌شده در بین عموم به‌قدری اعتبار پیدا کرده که مردم تصور می‌کنند اگر سکه وکیوم نداشته باشد، معتبر نیست. اما این باور صحت ندارد و تمامی سکه‌های باز و بدون وکیوم که توسط بانک مرکزی ضرب شده‌اند نیز همان وزن و عیار سکه‌های وکیوم را دارند.
تاریخچه سکه طلا
استفاده از طلا به صورت سکه اولین بار به دستور داریوش هخامنشی رواج پیدا کرد. این پادشاه دستور ضرب سکه‌ی طلا به نام «سکه دریک» یا «سکه‌ی داریوشی» را صادر کرد. اما به‌غیر از دولت مرکزی ایران، هیچ‌کس حق ضرب سکه طلای دریک را نداشت. این سکه‌ها عیار بالا داشتند و وزن آنها بیش از ۸ گرم بود.
در زمان ناصرالدین‌شاه بود که برای اولین بار سکه‌های طلای سبک برای مصرف عموم ضرب شدند. این سکه‌ها دوهزاری یا همان دوزاری نام داشتند و با وزن ۰.۵۷ گرم طلا ضرب می‌شدند. البته در آن زمان و تا دوران احمدشاه، سکه طلای ربع تومان، پنج هزاری، یک تومان، دو تومان و پنج تومانی هم مرسوم بود. مثلاً سکه یک تومانی، طلایی با وزن ۲.۸۷ گرم بود.
پس از ورود سکه طلا در دوران پهلوی، اشرفی‌های دوران احمدشاه رونق خود را از دست دادند و این سکه‌ها فقط به‌عنوان یادگاری در مجموعه‌های خصوصی نگه‌داری می‌شدند. در دوران پهلوی اول، انواع سکه طلا به‌صورت ۱ پهلوی، ۲ پهلوی و ۵ پهلوی وجود داشت. کارمندان دولت به‌عنوان عیدی سکه پهلوی می‌گرفتند. در دوران محمدرضا پهلوی سکه طلا ۵۰۰ ریالی با نقش شیر بالدار، ۷۵۰ ریالی طرح منشور کوروش، ۱۰۰۰ ریالی تخت جمشید، ۲۰۰۰ ریالی شاه و فرح و نیز سکه‌های نیم پهلوی، یک پهلوی، دو پهلوی و پنج پهلوی ضرب شدند.
پس از انقلاب اسلامی در ایران هم سکه‌های بهار آزادی و سکه‌های امامی رواج پیدا کردند که در ادامه هر کدام از آنها را به طور مجزا معرفی کرده‌ایم.
کاربرد سکه طلا
کاربردهای رایج سکه شامل سرمایه‌گذاری، هدیه دادن، استفاده در مهریه و پس‌انداز کردن است. در ابتدای مطلب هم اشاره کردیم که در سال‌های اخیر، سکه به یکی از بهترین گزینه‌ها برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. به این دلیل که محصولی کم‌ریسک و با سود بالا محسوب می‌شود که خریدوفروش آن در هر زمانی ممکن است.
در واقع مهم‌ترین دلیل محبوبیت انواع سکه طلا در میان ایرانیان، فروش آسان آن با سود بالا است. سکه مثل طلای زینتی نیست که هنگام فروش اجرت و سود و مالیات از آن کم شود. به علاوه، قیمت آن هم با افزایش ارزش طلای جهانی زیاد می‌شود. به همین خاطر تقریباً همیشه سوددهی دارد و به کالایی ارزشمند برای سرمایه‌گذاری بلندمدت تبدیل شده است.
در دهه‌های هفتاد و هشتاد خورشیدی بسیار مرسوم بود که خانواده‌ها با کوچک‌ترین پولی که دستشان می‌آمد، یک سکه تمام می‌خریدند و کنار می‌گذاشتند. حتی برخی از خانواده‌ها هر سال به مناسبت تولد فرزند خود یک سکه کنار می‌گذاشتند تا وقتی به سن ازدواج رسید، سرمایه‌ای ارزشمند برای آغاز زندگی خود داشته باشد. در آن زمان هدیه دادن سکه طلا به‌عنوان یک وجه شبه نقد هم بسیار مرسوم بود.
اما به تدریج، با افزایش سرسام‌آور قیمت سکه تمام این رسم‌ها از بین رفت و سکه‌های گرمی و کارت‌های هدیه جای سکه طلا را گرفتند. در حال حاضر، اصلی‌ترین کاربرد سکه طلا در ایران، استفاده از آن به‌عنوان کالای سرمایه‌ای با نقدشوندگی بالا است.
انواع سکه طلا
ضرابخانه بانک مرکزی ایران، هر سال انواع سکه طلا را ضرب و از طریق بانک‌های عامل یا صرافی‌های مجاز به بازار عرضه می‌کند. این سکه‌ها به صورت خرد یا عمده و به قیمت روز خریدوفروش می‌شوند. این سکه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- تمام سکه بهار آزادی (طرح قدیم)، سال ضرب ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۶ با عیار ۹۰۰ و وزن ۸.۱۳ گرمی
- تمام سکه بهار آزادی (طرح جدید-امامی)، سال ضرب ۱۳۸۶ با عیار ۹۰۰ و وزن ۸.۱۳ گرمی
- نیم سکه بهار آزادی (طرح قدیم)، سال ضرب ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۶ با عیار ۹۰۰ و وزن ۴.۰۷ گرمی
- ربع سکه بهار آزادی (طرح قدیم)، سال ضرب ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۶ با عیار ۹۰۰ و وزن ۲.۰۳ گرمی
- سکه یک گرمی بهار آزادی، سال ضرب ۱۳۹۰ به بعد با عیار ۹۰۰ و وزن ۱.۰۱ گرمی
در بین انواع سکه‌های بهار آزادی، سکه یک گرمی از سال ۱۳۹۰ به بعد ضرب شده و به همین دلیل کمتر بین مردم معروف است. دلیل اینکه بانک مرکزی چنین سکه‌ای ضرب می‌کند، کاهش قدرت خرید مردم است. در سال‌های اخیر بیشتر مردم برای هدیه دادن به خرید سکه پارسیان روی آورده بودند. به همین خاطر، بانک مرکزی تصمیم گرفت تا سکه‌ای جدید ضرب کند که عیار بیشتری نسبت به سکه پارسیان دارد (عیار سکه یک گرمی ۲۲ است در حالی که عیار سکه‌ی پارسیان ۱۸ است.) تا به این ترتیب، پاسخگوی نیاز افرادی باشد که خواهان سکه یک گرمی با قیمت مناسب‌تر و عیار بیشتر هستند.
بد نیست اشاره کنیم در قدیم، یعنی سال ۱۳۵۸ سکه‌ها پنج بهار آزادی نیز ضرب شدند که ضرب آنها محدود به همان سال است و پس از آن دیگر ضرب و وارد بازار نشدند.
از انواع سکه طلا باید گفت که دونیم بهار آزادی نیز بسیار نایاب است و در سال‌های کمی ضرب شده است. حتی سکه‌های دونیم بهار آزادی سال ۱۳۸۷ از همه انواع سکه طلا کمیاب‌تر است.
فرق سکه‌ها بانکی و غیر بانکی چیست؟
سکه‌های غیربانکی اعتبار ندارند و بسیار ارزان‌تر خریدوفروش می‌شوند. به همین خاطر، توصیه می‌کنیم حتماً سکه‌هایی بانکی بخرید تا موقع فروش مشکلی برایتان پیش نیاید.
سکه‌های بانکی و غیر بانکی از نظر ظاهر و طراحی با هم متفاوت هستند. به این صورت که، در سکه‌های غیر بانکی طرح بارگاه امام رضا (ع) نامنظم است و سکه تاب دارد. اما مهم‌ترین فرق آنها این است که وزن سکه بهار آزادی بانکی همیشه ثابت است. اما وزن سکه‌های غیربانکی ممکن است متفاوت و کمتر از حد استاندارد باشد.
معیار‌های تعیین قیمت سکه طلا
در ایران عوامل مختلفی بر قیمت سکه طلا تاثیر می‌گذارند که در ادامه برایتان نوشته‌ایم:
- قیمت جهانی طلا: قیمت جهانی طلا به صورت یک اونس (۳۱٫۱۰۳ گرم) طلای خالص اعلام می‌شود.
- ارزش دلار به ریال: در دوره‌هایی که دلار با چند نرخ متفاوت عرضه می‌شود، معیار، قیمت دلار در بازار است.
- حباب سکه: فاصله قیمت حقیقی سکه و قیمت بازاری آن که بر اثر عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود.
- سال ضرب سکه: از سال ۸۶ به این طرف، سکه‌ها با تاریخ ۱۳۸۶ ضرب می‌شوند و سکه‌های ضرب سال‌های قبل ارزش کمتری دارند.
- هزینه ضرب سکه توسط بانک مرکزی: تقریباً معادل هفت‌هزار تومان، طبق برآورد سال ۱۳۸۶ دارد.
- کارمزد عرضه سکه در بانک: تقریباً معادل پانصد تومان، طبق برآورد سال ۱۳۸۷ دارد.
از بین معیار‌های تعیین‌کننده قیمت سکه طلا، سه عامل قیمت جهانی طلا، قیمت دلار و حباب، به‌طور روزانه و گاهی حتی به صورت لحظه‌ای در حال تغییر هستند. این امر باعث نوسان قیمت سکه می‌شوند.
همچنین باید اشاره کنیم، افزایش تقاضا در برخی از ایام سال هم سبب افزایش قیمت سکه بهار آزادی از طریق ایجاد حباب می‌شود. به طور مثال، در حوالی عید نوروز تقاضا برای خرید انواع سکه بهار آزادی زیاد شده، در نتیجه حباب به وجود آمده و افزایش قیمت سکه می‌شود.
نکات کلی درباره سکه طلا
– سکه طلا را از واحدهایی خریداری کنید که دارای جواز فروش سکه هستند.
– فقط سکه‌های وکیوم‌شده که برچسب هولوگرام داشته باشند را خریداری کنید تا موقع فروش مشکلی برایتان پیش نیاید.
– حتماً قبل از خرید، از منابع مختلف بورس خریدوفروش سکه، قیمت را جویا شوید تا کلاه سرتان نرود.
– پیشنهاد می‌کنیم سکه بانکی بخرید چون عیار این سکه‌ها تضمین‌شده است. اما از عیار سکه‌های غیر بانکی نمی‌توان صددرصد مطمئن بود.
– توجه داشته باشید که کنگره‌های دور سکه‌های طلای اصل و سکه‌ی بانکی کاملاً یکدست، منظم و با فواصل یکسان است.
– سکه‌هایی را خریداری کنید که از سال ۱۳۸۶ به بعد باشند چون در هنگام فروش این سکه‌ها را با قیمت بالاتری می‌خرند.
کلام آخر
اگر اهل سرمایه گذاری در حوزه سکه طلا هستید حتما تلاش کنید تا انواع سکه طلا طرح جدید با ضرب سال ۱۳۸۶ به بعد را خریداری کنید. حتماً هم از مراکز مورد تایید و مطمئن خرید خود را انجام دهید. آدرس سکه فروشی‌های مجاز که زیر نظر اتحادیه‌ی صنف طلا و جواهر هستند را می‌توانید در سایت شبکه اطلاع رسانی طلا، سکه و ارز مشاهده کنید.
